به گزارش تحریریه، مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) آورده است: دستور اجرایی گنبد طلایی در ژانویه ۲۰۲۵ توسط دولت ترامپ زمینه‌ساز گسترش عظیم دفاع موشکی ایالات متحده شد. در حالی که سامانه‌های دفاع موشکی فعلی آمریکا برای مقابله با تهدیدات موشک‌های بالستیک از سوی «دولت‌های یاغی» مانند کره شمالی و ایران طراحی شده‌اند، گنبد طلایی شامل دفاع در برابر طیف گسترده‌تری از تهدیدات موشکی، از جمله حملات توسط رقبای نزدیک به قدرت، خواهد بود. تحلیلگران چینی و روسی معتقدند اگر این سامانه مؤثر باشد، می‌تواند توانایی کشورهایشان را برای هدف قرار دادن سرزمین اصلی آمریکا با سلاح‌های هسته‌ای محدود کند و بدین ترتیب بازدارندگی استراتژیک آن‌ها را تضعیف نماید. این مقاله واکنش‌های چین و روسیه به گنبد طلایی را بررسی کرده و ارزیابی اولیه‌ای از تأثیر احتمالی آن بر مسابقه تسلیحاتی و ثبات استراتژیک ارائه می‌دهد.

ویژگی‌های برجسته نظرات چینی و روسی درباره گنبد طلایی

اولاً، تحلیلگران چینی و روسی بر این باورند که گنبد طلایی نمادی از تلاش‌های آمریکا برای کسب برتری استراتژیک به شیوه‌ای ناپایدار است، اما همچنین نمایانگر شکستی تهاجمی‌تر نسبت به سیاست‌های پیشین و تهدیدی افزوده برای بقاپذیری ضربه دوم است. دوم، کارشناسان این دو کشور اعتراف می‌کنند که هنوز ابهاماتی درباره گستره و طراحی گنبد طلایی وجود دارد که فضای حدسی برای شکل احتمالی آن باقی می‌گذارد. سوم، اگرچه چین و روسیه نگران تأثیر گنبد طلایی بر ثبات استراتژیک هستند، اما تحلیلگران نسبت به امکان‌سنجی این سامانه شک دارند و در مورد روسیه حتی خوش‌بینی نسبت به مقابله با آن ابراز می‌کنند. در واکنش به گنبد طلایی، هر دو کشور احتمالاً به دنبال اقدامات نامتقارن خواهند بود که از نقاط قوت خود بهره می‌برند. قابل توجه است که پاسخ‌های آن‌ها احتمالاً شامل تشدید برنامه‌ها و تلاش‌های موجود (مانند افزایش کمی و سیستم‌های تحویل غیرمتعارف) خواهد بود، نه گسترش افقی به قابلیت‌های کاملاً جدید.

تهدید ادراک‌شده

چین گنبد طلایی را نمونه دیگری از تلاش آمریکا برای دستیابی به «امنیت مطلق» می‌داند؛ برتری امنیتی بدون توجه به نگرانی‌های دیگران. به عنوان مثال، بلافاصله پس از اعلام این برنامه، سخنگوی وزارت امور خارجه چین اظهار داشت که این برنامه توسعه «بی‌محدود» یک سامانه دفاع موشکی جامع است که معاهده فضای بیرونی (OST) را نقض می‌کند و خطر مسابقه تسلیحاتی و نظامی‌سازی فضا را افزایش می‌دهد. لازم به ذکر است که چین قابلیت بمباران کسری مداری را توسعه داده و آزمایش کرده است که در صورت استفاده، می‌تواند معاهده OST را نقض کند. چین و روسیه حتی در بیانیه مشترک ۸ مه درباره ثبات استراتژیک جهانی، گنبد طلایی را مورد اشاره قرار داده و آمریکا را به جستجوی «برتری نظامی مطلق» متهم کردند.

در عین حال، کارشناسان چینی گنبد طلایی را نمایانگر شکستی تهاجمی‌تر نسبت به مواضع پیشین آمریکا می‌بینند. دو پژوهشگر در مجله روابط بین‌الملل معاصر (منتشر شده توسط مؤسسه روابط بین‌الملل معاصر چین، زیرمجموعه وزارت امنیت دولتی) استدلال می‌کنند که گنبد طلایی «شکست بنیادی» نسبت به تمرکز بر «بازیگران یاغی» در دوره اوباما یا حتی «بازدارندگی یکپارچه» بایدن است. آمریکا، که از توانایی مقابله با حمله محدود هسته‌ای راضی نیست، به دنبال توانایی مقابله با حملات استراتژیک از سوی قدرت‌های بزرگ است که نشان‌دهنده «شکاکیت عمیق‌تر نسبت به منطق بازدارندگی سنتی» است. گو شیائوبینگ، مدیر مرکز مطالعات کنترل تسلیحات در مؤسسه روابط بین‌الملل معاصر چین، در یادداشتی مشابه اشاره می‌کند که گنبد طلایی نمونه‌ای از تمایل آمریکا به توسعه قابلیت‌های «پیش از پرتاب» است که ثبات استراتژیک را تضعیف می‌کند. وی همچنین خاطرنشان می‌کند که گنبد طلایی برای اولین بار به طور صریح روسیه و چین را هدف قرار می‌دهد که نشانه‌ای از خصومت جدید است.

کرملین نیز گنبد طلایی را تشدیدی ناپایدار از تلاش‌های پیشین دفاع موشکی آمریکا می‌داند. رهبران روسیه مدت‌هاست نگرانی خود را نسبت به تهدید دفاع موشکی سرزمینی آمریکا، همراه با موشک‌های دوربرد آمریکا و متحدان، به توانایی ضربه دوم روسیه ابراز کرده‌اند. مقامات کرملین گنبد طلایی را به همین دلایل نقد می‌کنند. در بیانیه مشترک روسیه و چین، تهدید ناشی از ترکیب گنبد طلایی و قابلیت‌های حمله آمریکا و متحدان توصیف شده است که می‌تواند برای اجرای «حمله اول... با حساب بر دفع حمله تلافی‌جویانه به شدت تضعیف شده با سامانه‌های دفاع هوایی و موشکی» به کار رود.

این بیانیه گنبد طلایی را «رد کامل و نهایی» رابطه بین سامانه‌های تهاجمی و دفاعی استراتژیک می‌داند و استدلال می‌کند که مفهوم شکست موشک «پیش از پرتاب» گنبد طلایی با هدف تضعیف بازدارندگی هسته‌ای دشمنان است و نشان می‌دهد آمریکا به دنبال «مصونیت استراتژیک» است.

مقامات روسی به ویژه نگران نقش رهگیرهای مبتنی بر فضا هستند. سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، ماریا زاخاروا، هشدار داد که «گنبد طلایی تقویت قابلیت‌های رزمی در فضای بیرونی را پیش‌بینی می‌کند... و عملاً فضای بیرونی را به منطقه استقرار و عرصه‌ای برای مقابله نظامی تبدیل می‌کند.» همچنین معاون وزیر خارجه، سرگئی ریابکوف، اظهار داشت که رهگیرهای فضایی «بسیار ناپایدارکننده» هستند و «مسیر مستقیمی نه تنها به نظامی‌سازی فضای بیرونی بلکه به تبدیل آن به عرصه‌ای برای مقابله مسلحانه» ایجاد می‌کنند. معاون مدیر کنترل تسلیحات و عدم اشاعه وزارت خارجه، کنستانتین ورونتسوف، نیز ادعا کرد که گنبد طلایی و پروژه‌های مشابه خطر آغاز مسابقه تسلیحاتی در فضا را به همراه دارند. موضع کرملین در این زمینه بسیار ریاکارانه است، زیرا گزارش شده که روسیه قصد دارد سلاح هسته‌ای را در مدار زمین مستقر کند که نقض آشکار معاهده OST و تعهد مشترک روسیه و چین برای «ترویج... ابتکار/تعهد سیاسی برای عدم استقرار نخستین سلاح‌ها در فضای بیرونی» است.

ابهام درباره گستره و طراحی

نگرانی‌های چینی درباره گنبد طلایی احتمالاً به دلیل کمبود جزئیات درباره اجزای این سامانه افزایش یافته است. این موضوع فضای تفسیر و حدس و گمان را برای تحلیلگران چینی باز می‌گذارد تا درباره اجزای احتمالی سامانه حدس بزنند. به طور مثال، در مقاله‌ای منتشر شده در مجله «امور جهانی»، وابسته به وزارت امور خارجه چین، نویسندگان حدس می‌زنند که گنبد طلایی شامل «لایه‌های» زیر خواهد بود:

➖ لایه حسگر: شامل حسگرهای ردگیری موشک‌های هایپرسونیک، حسگرهای شناسایی مبتنی بر فضا، سامانه‌های مادون قرمز فضایی، حسگرهای هدف متحرک هوابرد فضایی، رادارهای فراتر از افق و سامانه یکپارچه نظارت زیرسطحی.

➖ لایه نظارت: شامل صورت‌فلکی ماهواره‌های مدار پایین زمین که معماری فضایی توزیع‌شده‌ای را تشکیل می‌دهند.

➖ لایه رهگیر: شامل روش‌های رهگیری جنبشی و غیرجنبشی، از جمله رهگیرهای فضایی، سامانه‌های دفاع لیزری هوابرد منطقه‌ای با انرژی بالا، به‌روزرسانی سامانه‌های دفاع موشکی میان‌مرحله و نهایی موجود و سامانه‌های سایبر-الکترومغناطیسی.

➖ ارتقاء سامانه فرماندهی و کنترل: شامل بهبود مدیریت نبرد و ارتباطات میان شاخه‌های مختلف نظامی.

تقسیم بار با متحدان و شرکا: شامل مشارکت کشورهایی مانند کانادا و ژاپن که علاقه‌مند به اشتراک داده‌ها و مشارکت در گره‌های رهگیری هستند.

کارشناسان روسی نیز درباره شکل نهایی گنبد طلایی دچار ابهام هستند. الکساندر یرماکوف، تحلیلگر مؤسسه اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل مسکو، معتقد است که کمبود اطلاعات درباره طراحی گنبد طلایی احتمالاً به دلیل نهایی نشدن برنامه‌های وزارت دفاع آمریکا است. بر اساس اطلاعات فاش شده، یرماکوف ارزیابی می‌کند که گنبد طلایی ممکن است برای مقابله با حملات از سوی کشورهایی مانند کره شمالی و ایران طراحی شده و حملات روسیه و چین را کاهش دهد.

تردیدها درباره امکان‌سنجی

اگرچه تحلیلگران چینی نگران تأثیر گنبد طلایی بر ثبات استراتژیک هستند، اما از نظر فنی، اقتصادی و سیاسی نسبت به امکان‌سنجی برنامه شک دارند. مقاله‌ای در مجله روابط بین‌الملل معاصر به ضعف پایه صنعتی آمریکا و مشکلات جاری برنامه رهگیر نسل بعد اشاره کرده و حدس می‌زند که گنبد طلایی با تأخیرها و چالش‌هایی در یکپارچه‌سازی سامانه‌ها مواجه خواهد شد. مقاله‌ای دیگر در مجله صلح و توسعه، وابسته به ارتش آزادی‌بخش خلق چین، نیز استدلال می‌کند که گنبد طلایی احتمالاً با مشکلات فنی روبرو خواهد شد. نویسندگان همچنین حدس می‌زنند که مانند برنامه‌های پیشین مانند موشک بالستیک قاره‌پیما سنتینل، برنامه‌های گنبد طلایی احتمالاً با هزینه‌های اضافی مواجه خواهند شد که با توجه به سطح بدهی آمریکا دشوار است. تحلیلگران همچنین به مخالفت سیاسی داخلی با برنامه اشاره می‌کنند و برخی درباره بقای آن فراتر از دولت ترامپ تردید دارند. در نهایت، سیاست «آمریکا اول» ترامپ و تأکید بر تقسیم بار می‌تواند باعث اصطکاک با متحدان شود که همکاری لازم برای گنبد طلایی را تضعیف می‌کند.

با این حال، علی‌رغم این دلایل برای شک‌گرایی، از آنجا که تحلیلگران چینی گنبد طلایی را شاهدی بر خصومت استراتژیک آمریکا نسبت به چین و «رهاسازی علنی ثبات استراتژیک» می‌دانند، پیام سیاسی که چین از این برنامه می‌گیرد احتمالاً به همان اندازه یا حتی بیشتر از نتایج فنی برنامه اهمیت دارد.]
شاید مهم‌تر از همه، به دلیل سیگنال سیاسی ادراک‌شده که گنبد طلایی ارسال می‌کند و ابهامات پیرامون آن، ممکن است حتی پیش از تکمیل جزئیات فنی برنامه و صرف‌نظر از ادامه آن پس از ترامپ، بر ساختار و موضع نیروهای چین و روسیه تأثیر بگذارد.

کارشناسان روسی نیز به دلایل مشابه درباره امکان‌سنجی گنبد طلایی تردید دارند. آن‌ها درباره حمایت دولت‌های آینده آمریکا از پروژه، توانایی آمریکا در تحمل هزینه‌های استقرار و نگهداری گنبد طلایی و امکان‌پذیری فنی پروژه تردید دارند. آندری کوکوشین، مدیر مؤسسه مطالعات استراتژیک پیشرفته در مدرسه عالی اقتصاد و دبیر سابق شورای امنیت روسیه، مثلاً معتقد است که قابلیت اجرایی گنبد طلایی به توانایی آمریکا در افزایش بدهی ملی و موفقیت سیاسی جریان MAGA وابسته است که هیچ‌کدام تضمین‌شده نیست. یرماکوف نیز با الکساندر ساولیف، پژوهشگر ارشد مؤسسه اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل، درباره تمایل روسای جمهور آینده آمریکا به پرداخت هزینه گنبد طلایی تردید دارند.

مقامات و کارشناسان روسی همچنین به توانایی روسیه برای مقابله با گنبد طلایی اطمینان دارند. ریابکوف در ۲۲ مه هشدار داد که گنبد طلایی «باید بسیار جدی گرفته شود»، اما افزود که «رئیس‌جمهور روسیه ولادیمیر پوتین بارها اعلام کرده است که سامانه‌های استراتژیک ما به گونه‌ای تجهیز شده‌اند که می‌توانیم هر سامانه دفاع هوایی را به طور قابل‌اعتمادی بشکنیم» و اطمینان دارد که باور آمریکا به «مصونیت خود از طریق برخی دستاوردهای تکنولوژیکی... رد خواهد شد.» تحلیلگران روسی استدلال می‌کنند که سامانه‌های نوین تحویل هسته‌ای روسیه، به ویژه موشک کروز هسته‌ای بورِوِستنیک و زیردریایی دوربرد پوزیدون، تضمین می‌کنند که روسیه قادر خواهد بود از هر دفاع آینده آمریکا عبور کند.

اقدامات مقابله‌ای احتمالی

تحلیلگران چینی تاکنون درباره چگونگی واکنش چین به گنبد طلایی بسیار مبهم بوده‌اند. یک مقاله اظهار می‌کند که چین باید «واکنش‌های زنجیره‌ای ناشی از گنبد طلایی را ارزیابی کند و بر سیاست دفاعی خود تأکید ورزد و در عین حال به طور فعال در گفت‌وگوهای چندجانبه کنترل تسلیحات که به ثبات استراتژیک جهانی کمک می‌کند، شرکت کند» (ترجمه نویسنده). به طور کلی، حتی پیش از اعلام گنبد طلایی، پژوهشگران چینی استدلال کرده‌اند که چین باید در پاسخ به آنچه موضع هسته‌ای تهاجمی‌تر آمریکا می‌داند، بازدارندگی متقابل تضمین‌شده (MAD) را احیا کند. اگرچه این نظرات توصیه مشخصی درباره چگونگی احیای MAD ارائه نمی‌دهند، می‌توان حدس آگاهانه‌ای زد. اولاً، چین احتمالاً به افزایش کمی و بهبود کیفی ظرفیت‌های هسته‌ای خود ادامه خواهد داد تا اطمینان از توانایی ضربه دوم خود را افزایش دهد. در واقع، چین احتمالاً گنبد طلایی را تأیید تصمیم خود برای افزایش توان هسته‌ای می‌داند، نه نتیجه آن. دوم، چین بر حوزه‌های مزیت خود، به ویژه هایپرسونیک‌ها که تحلیلگران چینی اذعان دارند چالشی برای دفاع موشکی فعلی آمریکا هستند، تمرکز خواهد کرد. چین همچنین در سیستم‌های پیشین مانند سامانه بمباران کسری مداری سرمایه‌گذاری خواهد کرد که به نگرانی‌هایش درباره دفاع موشکی پاسخ می‌دهد.

با توجه به توسعه سریع قابلیت‌های جدید روسیه در واکنش به خروج دولت بوش از معاهده ضد موشکی بالستیک در ۲۰۰۲ و ابتکار دفاع استراتژیک، روسیه ممکن است پیش از روشن شدن شکل یا گستره گنبد طلایی ساختار و موضع نیروهای خود را تنظیم کند. پوتین در سال ۲۰۰۰ به طور خصوصی متعهد شد که روسیه اقدامات مقابله‌ای نامتقارن در پاسخ به دفاع موشکی سرزمینی آمریکا اتخاذ کند و در سال ۲۰۰۱ اعلام کرد که دفاع موشکی آمریکا امنیت روسیه را تضعیف نخواهد کرد، چرا که روسیه توان غلبه بر این سامانه‌ها را دارد. روسیه از اوایل دهه ۲۰۰۰ در حال نوسازی نیروی هسته‌ای استراتژیک خود بوده است، از جمله توسعه سامانه‌های تحویل نوین که برای نفوذ به دفاع موشکی آمریکا طراحی شده‌اند. تحلیلگران روسی پیشنهاد کرده‌اند که اقدامات مقابله‌ای نامتقارن مشابه، از جمله سامانه‌های نوین و تسلیحات ضدماهواره‌ای، بهترین روش برای مقابله با گنبد طلایی است. با توجه به اطمینان تحلیلگران روسی از توانایی بورِوِستنیک و پوزیدون در نفوذ به دفاع موشکی، کرملین ممکن است منابع بیشتری را به توسعه و تولید این سامانه‌ها اختصاص دهد. کوکوشین همچنین پیشنهاد می‌کند که روسیه باید قابلیت‌های هشدار زودهنگام و نظارت فضایی خود را بهبود بخشد.

در نهایت، واکنش‌های تاکنون نشان می‌دهد که چین و روسیه احتمالاً به جای جستجوی گزینه‌های کاملاً جدید، بر حوزه‌های مزیت خود تأکید بیشتری خواهند داشت. همچنین، چین و روسیه احتمالاً به تضعیف مشروعیت گنبد طلایی ادامه خواهند داد — همان‌طور که در بیانیه مشترک نشان داده شده — با چارچوب‌بندی آن به عنوان نمونه‌ای دیگر از تلاش خصمانه و ناپایدار آمریکا برای برتری نظامی.

منبع: مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی

پایان/